Medewerkers motiveren? Geef ze SHIT complimenten

Gemotiveerde, productieve medewerkers; dat is toch de droom van elk bedrijf? Logisch ook, want onderzoek wijst uit dat blije medewerkers maar liefst 15% productiever zijn. Blije mensen gebruiken hun tijd namelijk efficiënter, waardoor ze meer gedaan krijgen in kortere tijd. Dat is fantastisch. Allemaal de dag starten met een grappig filmpje en gaan met die banaan.

Was het maar zo simpel. Want blij is natuurlijk niet hetzelfde als gemotiveerd. En een leuk filmpje compenseert een gebrek aan werkgeluk niet. Het is van belang dat mensen het gevoel hebben dat ze toegevoegde waarde (zingeving) hebben. De term intrinsieke motivatie komt daarbij vaak voorbij; iets doen waar je gelukkig van wordt. Maar het begrip blijft vaak ontastbaar en hoe motiveer je iedereen intrinsiek als dat voor elk individu verschillend is? In dit artikel maak ik het begrip motivatie concreter voor je en ik geef je tips hoe je hiermee aan de slag kunt.

Wat is motivatie eigenlijk precies? Vanuit het brein gezien komt motivatie voort uit een actief beloningssysteem; wij streven dingen na die ons een goed gevoel geven. (Of vermijden dingen die ons een slecht gevoel geven, maar dat is weer een heel ander onderwerp). Dat goede gevoel wordt veroorzaakt door ‘blije stofjes’ (neurotransmitters). Die stofjes komen vrij op het moment dat wij iets doen wat ons brein bestempelt als ‘goed voor de overleving’. Sommige dingen zullen bij vrijwel iedereen zorgen voor een actief beloningssysteem. Denk daarbij bijvoorbeeld aan onze basisbehoeftes zoals eten en drinken (vooral vet of veel suikers is volgens ons brein goed voor onze overleving) en onderdeel zijn van een sociale groep of ‘vangnet’. Maar ook het afronden van een taak, het behalen van doelen, iets krijgen of winnen en een goed compliment krijgen zijn voor verreweg de meeste mensen momenten waarop blije stofjes vrijkomen.

Daarnaast zijn er dingen die voor ieder individu verschillend zijn, oftewel ‘intrinsieke motivatie’. Daarmee wordt eigenlijk alles bedoeld wat ons van nature een goed gevoel geeft. Wat dat is hangt van verschillende factoren af. Met name je opvoeding en eerdere ervaringen zijn daarin erg belangrijk. Onderzoek bij baby’s laat bijvoorbeeld zien dat ze niet zozeer speelgoed uitkiezen waarin ze geïnteresseerd zijn, maar dat ze willekeurig speelgoed uitkiezen en de interesse daarna volgt. Dat betekent dus dat het ontwikkelen van je interesses en intrinsieke motivatie ook heel erg van toeval afhangt. En van datgene waaraan je blootgesteld wordt. Als werkgever helpt je dit niet heel erg, want het lastige blijft dat intrinsieke motivatie voor iedereen verschillend is. En je kunt je medewerkers niet intrinsiek motiveren. Wat je wel helpt is om je te beseffen dat we uiteindelijk allemaal voor een groot deel gestuurd worden door ons beloningssysteem. En dat je wel degelijk invloed hebt op het activeren van dat systeem. Bijvoorbeeld door te achterhalen waardoor iemand intrinsiek gemotiveerd is en dat te stimuleren. Maar ook waardering en fatsoenlijke complimenten dragen in grote mate bij aan motivatie. En die complimenten kunnen uiteindelijk zelfs de intrinsieke motivatie vergroten, doordat mensen iets ontdekken waar ze heel goed in zijn en daar plezier uit halen. Maar in mijn ervaring vinden we complimenten geven vaak lastig en een beetje ongemakkelijk. Daarom gebeurt het te weinig en dat is zonde. Dat komt voor een groot deel omdat we niet de juiste complimenten geven en ze (daardoor) vaak niet als oprecht worden ervaren. Om te zorgen dat de kwaliteit (en daarmee effectiviteit) van complimenten omhoog gaat, moet je zorgen dat ze SHIT zijn. Daar bedoel ik het volgende mee:

• Specifiek: Hoe specifieker een compliment is, hoe meer de ontvanger het waardeert. Een specifiek compliment zegt namelijk echt iets over welk gedrag je écht waardeert in de ander. Tegen een medewerker die overuren gedraaid hebt kun je zeggen: “wij waarderen je inzet”. Maar dat is zo generiek dat de ontvanger nog niet precies weet wat je nu fijn vond. Bovendien is het niet echt een compliment, maar spreek je je waardering uit (het is een bedankje, geen compliment). Dat is belangrijk om te doen, maar draagt minder bij aan het versterken van gewenst gedrag. Wanneer je zegt: “ik vind het knap dat je de hele dag zorgvuldig en geconcentreerd gewerkt hebt, zelfs tijdens de overuren” dan weet de medewerker precies welk gedrag er gewaardeerd wordt. Hij of zij is sneller geneigd het gedrag te herhalen. Bovendien zegt het iets over de unieke kwaliteiten van de persoon.
• Herkenbaar: Het is belangrijk om complimenten te geven die de ander herkent. Mensen ervaren het als vervelend en niet oprecht als ze complimenten krijgen voor onzin dingen. Een compliment moet dus gaan over iets wat niet vanzelfsprekend is, niet dagelijks voorkomt of niet door iedereen gedaan wordt.
• Inspanning: Het is belangrijk om iemand te complimenteren voor iets waar hij of zij inspanning voor geleverd heeft, iets wat moeite gekost heeft. Wanneer we niet het gevoel hebben dat iets een prestatie geweest is, voelt een compliment niet oprecht. Dus niet voor elke scheet een compliment. Let er daarbij op dat je echt het gedrag specifiek complimenteert en niet alleen waardering geeft voor de inspanning (zoals hiervoor beschreven bij ‘Specifiek’).
• Timing: Ook de juiste timing van een compliment is belangrijk. Een compliment is het meest waardevol en heeft de meeste invloed op toekomstig gedrag als het vlak na ‘de prestatie’ plaatsvindt. Wacht dus niet met het complimenteren en uitspreken van waardering totdat je een bila of beoordelingsgesprek hebt. De medewerker zal het gedrag dan misschien niet meer herkennen of herinneren. En het voelt ook minder oprecht, omdat het in een voorbereid gesprek plaatsvindt in plaats van spontaan. Let er bij timing ook op dat de ander het compliment goed kan ontvangen. Dus niet nog even iets naroepen als hij/zij net aan het weggaan is.

Ik hoor vaak dat bedrijven graag een ‘feedbackcultuur’ willen, maar dat zowel het geven als ontvangen van complimenten lastig is. Door de complimenten SHIT te maken vergroot je de kans dat het compliment als oprecht ervaren wordt. Een oprecht compliment wordt beter ontvangen en dat maakt de drempel om complimenten te geven vervolgens weer lager. Ook werkt het geven van complimenten aanstekelijk. Je zult zien dat als je ermee begint je er ook steeds meer terug krijgt en dat het zich verspreid binnen je organisatie. Iedereen kan er mee starten, ook als je geen leidinggevende bent.