Een burn out door gebrek aan autonomie, kan dat?

Volgens een rapport dat de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) op 15 januari 2020 publiceerde draagt gebrek aan autonomie op het werk aanzienlijk bij aan het hoge aantal burnoutklachten in ons land.

Gevoelsmatig denk ik dat we allemaal vrij snel tot de conclusie komen dat we inderdaad graag zelf de touwtjes in handen hebben, op ons werk maar ook privé. We hebben graag invloed op wat er gebeurt en de vrijheid om onze eigen keuzes te maken. Maar een burn out krijgen omdat je minder invloed hebt op het werk, kan dat echt? Vanuit het brein gezien heb ik daar wel een verklaring voor.

Voor deze verklaring moeten we eerst even heel kort kijken hoe een burn out eigenlijk ontstaat. Heel kort door de bocht genomen ontstaat een burn out doordat we gedurende een lange periode meer energie gebruiken dan dat we weer opladen. Op een gegeven moment is niet alleen onze mentale batterij leeg, maar eigenlijk gewoon stuk en wil deze niet meer opladen. De oorzaak voor deze roofbouw zit hem niet in het ‘gewone’ energieverbruik wat plaatsvindt doordat je je hersenen intensief gebruikt, maar door langdurige stress. Stress is geen gewone activiteit van ons brein, maar een reactie op aanhoudende bedreiging. Op het moment dat ons brein iets waarneemt waarvan het denkt dat het een mogelijk gevaar kan zijn voor onze overleving, wordt ons bedreigingssysteem actief. Dit systeem zet een ‘fight or flight’ reactie in gang. Ons lichaam wordt dan klaargemaakt om tegen het gevaar te vechten of ervan weg te vluchten. Omdat deze reactie enorm veel energie kost, wordt er energie gehaald bij andere delen van ons brein. Dit is voor eventjes niet zo’n probleem, hoewel het in de praktijk wel lastig kan zijn dat je bijvoorbeeld niet meer goed na kunt denken of slechter uit je woorden komt (bijvoorbeeld nadat je slecht nieuws hebt gekregen). Maar als de bedreiging langere tijd aanhoudt, dan schakelt je brein over naar een energiebesparende stand. Allerlei niet-essentiële lichaamsfuncties worden op een lager pitje gezet, om energie over te houden voor de bedreigingsreactie van je brein. Deze energiebesparende stand noemen wij in de volksmond stress. Stress is dus een reactie van je brein op aanhoudende bedreiging, maar ontregelt daarmee wel een groot deel van je lichaam en heeft op de langere termijn enorme invloed op je gezondheid. Met één van de mogelijke uitkomsten de burn out. Het is hierbij belangrijk om je te beseffen dat deze stress reactie al plaatsvindt als de bedreiging 20 minuten aanhoudt. We hebben het hier dus niet over dagen, weken of maanden. Maar na een schamele 20 minuten gaat je brein al over op de energiebesparende stand.

Met deze kennis op zak kan je dus uit het rapport van de WRR concluderen dat een gebrek aan autonomie stress veroorzaakt. Dat betekent dus dat ons brein dit gebrek aan autonomie ziet als een bedreiging en daarop reageert. Maar hoe zit dát dan?

Je zou gerust kunnen stellen dat ons bedreigingssysteem bijzonder gevoelig is. Het reageert niet alleen op bussen die op je afgereden komen of op een idioot die met een mes staat te zwaaien. De dingen waar ons bedreigingssysteem op reageert zijn vaak veel subtieler en daardoor hebben we het vaak niet eens door. Deze ‘triggers’ geven niet een hele extreme reactie, we hebben niet ineens een merkbaar verhoogde hartslag, zweethanden of trillende ledematen. Het is als het ware sluimerend aanwezig, maar daarmee niet minder schadelijk voor ons. En één van die triggers voor ons bedreigingssysteem is als wij het gevoel krijgen dat anderen voor ons bepalen hoe wij de dingen moeten doen. Als de invloed op onze keuzes ingeperkt wordt. En dat heeft er eigenlijk mee te maken dat ons brein lijdt aan zelfoverschatting. In veel opzichten vinden wij onszelf beter, capabeler en handiger dan een ander. Als wij zelf achter het stuur zitten hebben wij er meer vertrouwen in dat we veilig op onze bestemming aan gaan komen dan wanneer iemand anders rijdt. Als wij zelf een oplossing verzinnen voor een probleem, hebben we er meer vertrouwen in dat het goed komt dan wanneer de oplossing bij iemand anders vandaan komt. En dat heeft eigenlijk één hele simpele reden: wij kunnen alleen in ons eigen brein kijken en niet in dat van iemand anders. Wij weten precies hoe goed wij zelf kunnen autorijden en hoeveel of weinig ongelukken wij gemaakt hebben en van die ander weten wij dat niet. We weten wél hoe goed wij alle voors en tegens van een situatie af hebben gewogen voordat wij tot een weloverwogen beslissing zijn gekomen, maar van een ander weten wij dat niet. En het allerbelangrijkste: van onszelf weten wij zeker dat we het beste met onszelf voor hebben en van een ander weten wij dat nooit 100% zeker. En dus voelt ons brein zich prettig bij de beslissingen die wij zelf nemen en minder prettig bij beslissingen die een ander voor ons maakt. Datgene wat een ander voor jou bepaalt is altijd een bron van bedreiging voor je brein. Dus hoe minder autonomie je ervaart op je werk (of daarbuiten), hoe actiever je bedreigingssysteem is. Dat betekent dus stress en als die stress lang genoeg aanhoudt dan kan dat leiden tot een burn out.

Denk ik dat gebrek aan autonomie álleen kan leiden tot een burn out? Dat lijkt mij onwaarschijnlijk. Als je bedreigingssysteem verder lekker kalm is en je genoeg doet om de verloren energie weer op te laden dan zal het zo’n vaart niet lopen. Het probleem zit hem erin dat er meer dingen zijn die ongemerkt je bedreigingssysteem activeren. En ook daarvan zijn veel mensen zich niet bewust. Meer over de oorzaken van burn out lees je in dit artikel wat ik in 2018 schreef.